بهترین نویسندگان کودک و نوجوان
وقتی به داستان کودکان نگاه می‌کنیم، می‌اندیشیم و بررسی‌شان می‌کنیم با خودمان می‌گوییم آیا بشر نخستین هم برای کودکش داستان می‌گفته؟ داستان‌هایی که برای کودکش می‌گفته چه شکلی داشته‌اند؟ از چه تاریخی و چطور ادبیات و داستان‌نویسی کودکان برجسته شد و نخستین کسانی که این کار را کردند چه کسانی بودند و چه آثاری پدید آوردند؟ پس بیایید نخست نگاهی بیندازیم به ادبیات داستانی کودک در جهان و ایران و سپس بهترین نویسندگان کودک ایران و جهان را بشناسیم.
آغاز داستان‌نویسی کودک و نوجوان در جهان
تاریخ داستان‌نویسی برای کودکان در جهان چندان روشن نیست. در سراسر جهان کودکان با لالایی‌ها و متل‌ها کودکی سر کرده‌اند، چون توجه به آموزش کودکان آن‌قدرها مهم نبوده و حتی در آثار فلاسفه و بزرگان از کودکان به عنوان زن یا مرد کوچک و نه موجودی مستقل، نام برده شده است.
نخستین کتاب کودک را یک روحانی مسیحی به نام «جیمز جانی وی» نوشت. او بیشتر از باورهای مسیحی بهره برده بود تا ترس را از دل کودکان بتاراند. این کتاب «یادگاری برای کودکان» نام دارد. «افلاطون» نخستین فیلسوفی بود که تفاوت سرشتی کودکان با بزرگسالان را گوشزد کرد. در ۱۶۵۴ «جان آموس کمینوس» کتابی نوشت به نام «آموزشگاه کودکی» و سپس کتاب «جهان در تصاویر» را نگاشت و کودک را فردی مستقل شمرد. (۱)
در ۱۷۶۲ «ژان ژاک روسو»، فیلسوف فرانسوی، کتاب «امیل» را نوشت. پس از اینان «شارل پرو» در آلمان و «برادران گریم» قصه‌های عامیانه را گردآوری کردند. در این بین برادران گریم از زبان کودکانه برای روایتشان بهره بردند که گام بسیار پیش‌برنده‌ای برای نویسندگان کودک پس از آنان بود. (۲)
اما… «هانس کریستین اندرسن» را می‌توان پدر ادبیات کودکان نامید. داستان‌های او گرچه از افسانه‌ها بهره برده‌اند اما از زبان فردی بازگو شده‌اند که خودش رنج و سختی فراوانی کشیده و تخیل بسیاری چاشنی‌شان کرده است. «جوجه‌‌اردک زشت»، «پری دریایی کوچولو»، «لباس جدید پادشاه» و «ملکه برفی»… از آثار اوست.
و… پس از هانس کریستین اندرسن بود که ادبیات کودک، روانشناسی کودک، آموزشگاه‌های کودک برجسته شدند و کتاب‌های بسیاری برای کودکان نگاشته شد.
پیدایش داستان‌نویسی کودک در ایران
در ایران هم همچون دیگر کشورها این لالایی‌ها و افسانه‌ها و متل‌ها بود که برای کودکان بودند. اما تفاوت ایران با دیگر کشورهای جهان این بود که ایران پیشینه و تاریخ ژرف و پرباری داشت. بنابراین افسانه‌های بیشتر و ادبیات شفاهی و عامیانه و متل‌های پربارتری داشت. می‌توان گفت همه قصه‌ها و افسانه‌ها، چیستان‌ها، گویه‌های بازی و قافیه‌پردازی‌های عامیانه برای کودکان ساخته شده بود. اما به‌هرحال به نگارش درنیامده بودند. (۳)
نخستین فردی که داستان‌های عامیانه ویژه کودکان را گردآوری و منتشر کرد «فضل‌الله مهتدی صبحی» بود. او در برنامه رادیویی‌اش از کودکان ایران خواست برایش داستان بفرستند و سیلی از داستان برایش فرستاده شد. کتاب «افسانه‌ها»، «افسانه‌های کهن»، «عمونوروز» او بارها چاپ شده‌اند. (۴)
افرادی که نخستین بار برای کودکان نوشتند…
طالبوف تبریزی
او نخستین کسی بود که برای کودکان نوشت. او با کتابش «احمد» یا همان «سفینه طالبی» بر سر زبان‌ها افتاد. این کتاب زبان ساده‌ای دارد و طالبوف از این جهت یکی از پیشگامان ساده‌نویسی به شمار می‌رود. داستان دربارۀ پسرکی است با پرسش‌های بسیار و پاسخ‌دهنده‌ای بردبارتر. کتاب احمد خواننده را هم شیفته پرسیدن و کنجکاوی می‌کند و هم به‌گونه‌ای بزرگ‌ترها را آموزش می‌دهد که در برابر پرسش‌های بی‌شمار کودکان چه کنند. (۵)
جبار باغچه‌بان
او پایه‌گذار کودکستان و آموزش کودکان با نیازهای ویژه است. او بود که بازی و خلاقیت را با آموزش درآمیخت و روشی شاد و پویا برای آموزش به کودکان پیش پای آموزگاران و مربیان گذاشت. او کتاب‌ها و نمایشنامه‌هایی هم دارد همچون کتاب داستان «بابابرفی» و «من هم در دنیا آرزو دارم». (۶)
علی اشرف درویشیان
او هم از پیشگامان داستان‌نویسی برای کودکان است. چیزی که در آثار او برجسته است نگاه واقع‌گرایانه او به زندگی کودکان است. او از کودکان کار، کودکان بی‌چیز و ندار آن‌قدر نوشت که شش سال به زندان افتاد. او آغاز نوشتن و روی آوردنش به نوشتن را به‌خاطر قصه‌ها و افسانه‌هایی می‌دانست که مادربزرگش با آب و تاب تعریف می‌کرد. از نوشته‌های او می‌توان از «سال‌های ابری، فصل نان، آبشوران…» یاد کرد.
صمد بهرنگی
صمد بهرنگی آموزگار و پژوهشگر حوزه کودکان و دوست‌دار ادبیات فولکلور ایران بود. از بهترین داستان‌های کودک در ایران قصه «ماهی سیاه کوچولو» است. داستانی تمثیلی از کار و کوشش برای درجا نزدن و تن به سرنوشت ندادن. این داستان را حتماً برای کودکان دلبندتان بخوانید و لذت ببرید.
مهدی آذریزدی
سالروز درگذشت آذریزدی، هجده تیرماه، روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نام گرفته است. زبان داستان‌های او ساده و شیرین است و مجموعه چندجلدی «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» او روزهای کودکی بسیاری از ما را دلچسب کرد. این مجموعه‌ها بازنویسی یا بازآفرینی قصه‌های کلیله و دمنه، گلستان، مثنوی، سیاست‌نامه، مرزبان‌نامه، قصه‌هایی از عطار است. «گربه ناقلا»، «خاله سوسکه» و«گربه تنبل» از دیگر آثار اوست.
عباس یمینی شریف
او بنیانگذار مجله کیهان بچه‌ها بود؛ قدیمی‌ترین مجله برای کودکان. یمینی شریف دبستانی با روش‌های نوین آموزشی هم باز کرد و سال‌ها کودکان را با روش‌های نو آموزش داد. افزون بر این او شاعر، نویسنده‌ای بزرگ بود و امروزه جای شعرهای دلنشینش در کتاب‌های درسی خالی است. (۷)
این چند بیت از شعر «کتاب خوب» اوست:
من یار مهربانم/ دانا و خوش‌زبانم/ گویم سخن فراوان/ با آنکه بی‌زبانم…
اینان پیشگامان داستان‌نویسی کودک و نوجوان ایران بودند و پس از آن نویسندگان، تصویرگران، ناشران بسیاری برای داستان‌نویسی کودکان سرمایه‌گذاری کردند و کوشیدند.
نویسندگان بزرگ داستان کودک و نوجوان (معاصر)
هوشنگ مرادی کرمانی
او یکی از بهترین نویسندگان داستان کودک و نوجوان ایران است و مایه مباهاتمان. «قصه‌های مجید» او بارها و بارها چاپ شده و به زبان‌های دیگر نیز برگردانده و ترجمه شده است. از ویژگی‌های برجسته کار او بهره‌گیری از نمادها، افسانه‌ها، زبانزدها و آیین و رسوم ایرانی‌هاست. از جمله نوشته‌های او که بارها ستایش شده و هیئت داوران هانس کریستین اندرسن این کتاب را تحسین کرده است «بچه‌های قالیباف‌خانه» است که رنج و درد کودکان کار قالیبافی و سوءاستفاده از آنان را نشان می‌دهد.
فرهاد حسن‌زاده
او تاکنون بیش از چهل جایزه برای آثارش گرفته است؛ دو لوح سپاس از هیئت داوری هانس کریستین اندرسن گرفته و نامزد چندین جایزه بزرگ داستان از جمله جایزه لاک‌پشت پرنده شده است. کتاب «هستی»، «زیبا صدایم کن»، «هویج‌بستنی» و چندجلدی «کوتی‌کوتی» از تازه‌ترین آثار اوست.
فریبا کلهر
او را به خاطر فراوانی کتاب‌ها و داستان‌هایی که نوشته بانوی هزار قصه می‌نامند. در ۱۳۹۷ تعداد کتاب های او به بیش از ۲۰۰ جلد می رسید که بسیاری از آنها مجموعه قصه هستند. کلهر جوایز بسیاری گرفته از جمله دو بار جایزه کتاب سال را گرفته و لوح‌های سپاس و تقدیرنامه‌هایی هم. از کتاب‌های اوست «پیرزن دوچرخه‌سوار»، «مادربزرگ جادویی»، «گیلگمش»، «بز اخفش» و «وقتی طوطی‌ها قاتی می‌کنند»
حمیدرضا شاه‌آبادی
او پژوهشگر تاریخ، نمایشنامه‌نویس و داستان‌نویس کودک و نوجوان است. «لالایی برای دختر مرده»، «دیلماج» و «کافه خیابان گوته» از آثار اوست. دیلماج نامزد جایزه روزی‌روزگاری و برنده جایزه رمان متفاوت «واو» شده است.
جمشیدن خانیان
پژوهشگر و نویسنده‌ای است که جوایز بسیاری را از آن خود کرده. از جمله کتاب «طبقه هفتم غربی» برگزیده Ibby 2021 لندن، «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» برگزیده Ibby 2015 مکزیک شدند.
احمد اکبرپور
احمد اکبرپور یکی از برترین‌های و بهترین‌های داستان‌نویسی کودک و نوجوان است. درونمایه برجسته آثار او هویت و بازیابی، اراده فردی، تنهایی و صلح هستند. ترفندهای تازه داستان‌نویسی در محیط های بومی آثار او را متمایز کرده‌است. خلاقیت و نوآوری او در بازآفرینی و بازنویسی افسانه‌ها، فرهنگ کهن ایرانی را به زبانی تازه به گوش خواننده می‌رساند. طنز موجود در داستان‌های او، چه در کارهای طنز مانند «واژه‌های نفهم»، و چه آثار اجتماعی‌اش «من نوکر بابا نیستم»، کودک و نوجوان و حتی بزرگسال را قلاب داستان‌هاش می‌کند.
مرجان فولادوند
مرجان فولادوند استاد دانشگاه و پژوهشگر و نویسنده داستان کودک و نوجوان است. یکی از ویژگی‌های او بازنویسی و بازآفرینی داستان‌ها و افسانه‌های کهن است. «آرش»، «سیمرغ»، «رستم و سهراب» از این دسته‌اند. تازه‌ترین کار او «زنده‌باد بدجنس‌ها، بی‌معرفت‌ها و حسودها» می‌باشد.
(علی‌اصغر سید آبادی، فریدون عموزاده خلیلی، سوسن طاقدیس، اسدالله شعبانی) از جمله نویسندگان خوب ایران هستند که در بخشی دیگر به آنها می‌پردازیم.
این مقاله را با شعری از جبار باغچه‌بان به پایان می‌بریم:
دم‌جنبانک دمش را/ می‌جنباند لب حوض
گویا به رنگ مرغان / او رقاصی می‌کند
… چون می‌ترسد بیفتد/ بی قراری می‌کند
یا که دمش سنگین است/ نگهداری ممکن نیست
اگر نه این است چرا / چنین کاری می‌کند؟
آها…/ فهمیدم…
این مرغک قشنگم/ با این اداهای خود شیرین‌کاری می‌کند! (۸)
منابع
- ادبیات کودکان، طاهره جعفرقلیان، انتشارات دانشگاه پیام نور، ۱۳۹۵، صص۱۷-۱۶
- ادبیات کودکان و نوجوانان؛ ویژگی‌ها و جنبه‌ها، بنفشه حجازی، انتشارات اطلاعات، ۱۳۹۵، ۲۳-۲۰
- همان، صص ۳۳-۲۷
- گذری در ادبیات ایران، توران میرهادی، لیلی ایمن، مهدخت صنعتی، شورای کتاب کودک، ص۲۱
- ادبیات کودکان و نوجوانان؛ ویژگی‌ها و جنبه‌ها، … ص۳۸
- گذری در ادبیات ایران، توران میرهادی، لیلی ایمن، مهدخت صنعتی، شورای کتاب کودک، ص۲۴
- همان، ص۲۵
- ادبیات کودکان و نوجوانان، ص۷۰
سلام. من عنوان تاتیرات پپنچاتنرا بر ادبیات کودکان ایران. تحفیق می کنم… در دهلی زندگی زندگی میکنم….محمد عرفان…
nzrirfan@gmail.com
help me۔ thanks