نگاهی به داستان «سرفه در کنسرت» نوشته‌ی هانریش بُل

داستان کوتاه «سرفه در کنسرت» نوشتۀ هانریش بُل

(برگردان: علی عبداللهی)

پسر عمویم بر ترام ، جزو افرادی است که دچار حساسیت عصبی یا همان آلرژی هستند و بی‌کمترین ابتلا به سرماخوردگی، ناگهان در کنسرت‌های موسیقی بنا می‌کنند به سرفه کردن. سرفه این آدم‌ها در ابتدا فقط نوعی سینه صاف کردن خفیف و بگویی لطیف است که شباهتی اندک هم به نوای برآمده از یک ساز موسیقی دارد؛ ولی همین نوای خفیف اولیه، به تدریج اوج می‌گیرد و با مداومتی جانخراش، به عوعویی انفجاری تبدیل می‌شود، طوری که موی خانم‌های ردیف جلوترشان را مثل بادبان‌های سبک به تموج وا‌می‌دارد.
حساسیت بر ترام طوری است که موقع فرود نوای موسیقی، بلندتر سرفه می‌کند و همین که آوای موسیقی بلند‌تر می‌شود یا فراز می‌یابد، سرفه او خفیف می‌شود و به این صورت با صدای غم‌انگیز خود، تقابلی ناهنجار با موسیقی در حال اجرا برقرار می‌کند. البته باید اذعان کنم که به لحاظ حافظه برجسته و نیز شناخت دقیق بر ترام از نت‌های موسیقی، برای آدمی مثل من که در این زمینه کاملا پیاده‌ام، وجود او بگویی نگویی در حکم راهنماست. برای همین، به محض اینکه می‌بینم دارد از دور بر بنا گوشش عرق می‌ریزد، گوش‌هایش سرخ می‌شود، نفسش در سینه بند می‌آید و با عجله جیب‌هایش را می‌کاورد تا آب نبات ضد سرفه‌اش را از آن دربیاورد و همین که بوی تند اوکالیپتوس دوروبرش پخش می‌شود، می‌فهمم الان است که پیانو شروع کند به ترنم. در آن لحظه واقعا دیگر آرشه ویولن‌نواز تماس چندانی با سیم‌های ویولن ندارد و پیانو‌نواز دارد برای نواختن آماده می‌شود.
در چنین لحظاتی، فضای سالن از حال و هوای معنوی و ناب آلمانی، به گونه‌ای محسوس و همه‌گیر، پر می‌شود که از سویدای قلب تک تک حاضران سرچشمه می‌گیرد و بر ترام هم با گونه‌های باد کرده ومالیخولیایی ژرف در چشم‌هایش، سر جای خودش نشسته و یهو می‌ترکد.
از آنجا که در شهر ما فقط فرهیختگان و آدم‌های مبادی آداب به کنسرت می‌روند، طبعا موقع سرفه، کسی سرش را به سمت او بر نمی‌گرداند، احدی هم زیر لب اندرزها و هشدارهای تربیتی را واگویه نمی‌کند یا زیر لبی غر نمی‌زند، ولی پیداست که جمعیت با چه مشقتی خشم خود را فرو می‌خورد و سرکوب می‌کند و مردم با هر سرفه‌اش از جا می‌پرند، چون در این لحظه دیگر بر ترام هیچ احساس شرم و رودربایستی‌ای حالیش نمی‌شود. عوعویی تقریبا یک‌بند از گلویش خارج می‌شود و سرآخر با فرود آوای پیانو، آرام آرام ملایم‌تر از قبل می‌شود. بعد سیلاب جمع شده از شربت اوکالیپتوس در دهانش را به دشواری فرو می‌دهد و سیب آدم ملتهبش، همانند بالابری تندرو و چالاک بالا و پایین می‌پرد.
نکته وحشتناک ماجرا این است که انگار برترام در آن لحظه، دیگران از جمله سایر بیماران آلرژی‌دار عصبی ناپیدا را نیز با گشاده‌رویی به صحنه فرا می‌خواند و آنها هم مانند سگ‌هایی که با عوعوی دسته جمعی حضور خود را به همدیگر اعلام می‌کنند، از هر گوشه و کنار سالن به ندای او پاسخ می‌گویند و شگفت‌تر اینکه من – منی که معمولا خودم را سرما نمی‌دهم و هیچ وقت خدا هم زکام ندارم و البته دچار هیچ «ضعف عصبی» از هیچ نوعش نیستم ـ با طولانی شدن زمان کنسرت‌ها، گرایش ناگزیری به سرفه‌کردن در خودم احساس می‌کنم. دست‌هایم خیس می‌شود، تمام ماهیچه‌های بدنم انقباض می‌یابند و ناگهان متوجه می‌شوم که هر تلاشی برای جلوگیری از سرفه کردنم محکوم به شکست است و من هم بی‌درنگ بنا می‌کنم به سرفه‌کردن. در آن لحظه خارش گلو می‌گیرم، احساس خفگی می‌کنم، تنم خیس عرق می‌شود، مغزم به کل از کار می‌افتد و روانم مالامال از هراسی هستی شناسانه می‌شود و نظم تنفسم به هم می‌خورد. بعد، نگران دستمالی از جیبم در می‌آورم تا اگر لازم شد جلوی دهانم بگیرم. دیگر نه تنها ابدا صدای کنسرت را نمی‌شنوم بلکه حتی همه هوش و حواسم به عوعوی عصبی دوستان حساس‌تری معطوف می‌شود که ناخواسته آنها را به صحنه فراخوانده‌ام.
اندکی قبل از وقفه میان برنامه، بو می‌برم که آلودگی عصبی کار خودش را کرده و آن وقت که توانم کاملا ته کشید، با پسرعمو بر ترام هم آواز می‌شوم و تا لحظه‌ای که آنتراکت شروع می‌شود، به سرفه شدید و یک‌بند ادامه می‌دهم و همین که جمعیت بنا می‌کند به کف‌زدن و تحسین نوازندگان، سمت رختکن می‌دوم، خیس عرق و متشنج از انقباضات عصبی و فشار درونی، راهرو سالن را قدم‌کش پشت سر می‌گذارم و به هوای آزاد پناه می‌آورم.
شاید خیلی‌ها درکم کنند که چرا رفته‌رفته از پذیرفتن دعوت‌های مکرر بر ترام به کنسرت به صورت مودبانه ولی توأم با قاطعیت سرباز می‌زنم؛ البته ناگفته نماند که هر از گاهی همراه او در بعضی از مراسم فرهنگی کشورمان شرکت می‌کنم و البته آن هم زمانی اتفاق می‌افتد که خیالم کاملا تخت باشد که شمار سازهای بادی در آن کنسرت زیاد است یا مثلا زمان‌هایی که مطمئن باشم تنورها آوای همسرایی «غرش تندر» یا «ریزش بهمن» را اجرا می‌کنند؛ آثاری پرطنین، پر همهمه و شلوغ، با آنکه قلبا این جور موسیقی را دوست ندارم.
باری، تلاش پزشکان برای مجاب کردنم در این مورد که این گرفتاری فقط یک مساله عصبی است و به هر حال باید بر اعصاب خود مسلط باشم، راه به جایی نبرده است. البته خودم نیز واقفم که این مساله ریشه عصبی دارد ولی اشکال کار در اینجاست که وقتی کنار بر ترام می‌نشینم، اعصابم پاک جوابم می‌کند. از این گذشته، هر نوع گفت‌وگو درباره لزوم تسلط بر اعصاب هم به کلی زائد است، چون تحمل آن را ندارم. چه بسا از همان بدو تولد سرنوشت مقدر کرده که آدمی عصبی باشم.
حالا با افسوس و تاثر به آگهی‌های جورواجور کنسرت نگاه می‌کنم. هیچ‌وقت نمی‌توانم دعوت مهرآمیزشان را بپذیرم، چون می‌دانم که بر ترام هم همیشه خدا در همه آنها حی و حاضر است و من هم به محض شنیدن نخستین سینه صاف کردن های او، آرامش تن و روانم را پاک از کف خواهم داد.